Opdracht 10: Leesbeleving en intertekstualiteit mythen

Griekse mythe

De doos van Pandora

Als kind kende ik het verhaal van de doos van Pandora wel, maar nu ik het jaren later nog een keer las riep het een ander gevoel bij me op. Nu pas zie ik de diepere betekenis achter het verhaal die ik als kind niet zag. Vroeger begreep ik Pandora erg goed. En hoewel ik nog steeds begrijp dat nieuwsgierigheid sterker is dan jezelf, krijg ik nu meer het gevoel dat de mythe Pandora de schuld wil geven omdat ze zich niet kan beheersen daar ze een vrouw is. Vanuit een oudere blik krijg ik hier dus een heel andere leeservaring bij.

Wat me vooral integreerde is de schuld die men in Pandoras schoenen wil schuiven. Niet alleen was ze ongehoorzaam en zondig; ze vervloekte hiermee ook de volledige mensheid. In de mythe wordt ook gesproken over “schaamteloze gedachten en een bedrieglijke aard” die de god Hermes haar ‘schenkt’.
Nog voor ik klaar was met lezen legde ik al meteen verbanden met het verhaal van Adam en Eva. Ook hier is de vrouw de oorzaak van alle ellende. Want de naïeve Eva plukte de appel waardoor de mensheid uit het paradijs verbannen werd en we ons hele leven lijden. Ook de pijn die een bevalling met zich meedraagt zou een straf zijn die Eva over haar geslachtgenoten heeft uitgeroepen. Het lijkt me dat de vrouw maar al te vaak als zondebok wordt afgeschilderd en De dood van Pandora is hier allerminst een uitzondering op.
Iets minder voor de hand liggend is de link die ik legde tussen deze mythe en De kronieken van Narnia. Hoewel het hier minder duidelijk is, komen de kinderen in dat verhaal ook in Narnia terecht doordat Lucy – die, hoe kan het ook anders, een meisje is – vanwege haar nieuwsgierigheid via de kast in Narnia beland. En hoewel dat zeker als iets goed gezien mag worden daar de kinderen in Narnia eindelijk gelukkig kunnen zien, zorgt ze er op die manier ook voor dat ze samen met haar zus en twee broers in een heuse strijd terecht komt. Het automatisch toekennen van nieuwsgierigheid als eigenschap aan vrouwen is dus zeker niet iets dat enkel gebeurde bij het schrijven van scheppingsverhalen en Griekse mythen.

Het grondmotief lijkt me hier maar al te duidelijk: nieuwsgierigheid. En daar hangt ook meteen de levenswijsheid mee samen: overdreven nieuwsgierigheid is een zonde. Het is niet goed om je te laten verleiden door nieuwsgierigheid. Soms is het gewoon beter om iets uit je hoofd te zetten dan dat je jezelf volledig laat wegkwijnen in je eigen gedachten.

Het actualiseren van deze mythe is vrij moeilijk aangezien er vandaag de dag niet vaak nieuwsberichten verschijnen over zware gevolgen omdat een of andere politicus te nieuwsgierig geweest zou zijn. Het doortrekken van dit verhaal naar zulke vlindereffecten zal me dus niet meteen lukken. Wel kan ik aan de hand van deze mythe verwijzen naar mijn eigen ervaringen. Natuurlijk ben ik als kind soms in benarde situaties terecht gekomen vanwege mijn nieuwsgierigheid.
En hoewel datgene wat ik nu ga vertellen nogal banaal is, is het toch datgene dat me nu te binnenschiet omdat het me iets te vaak overkwam als kind.
Mijn moeder heeft voor zolang ik me kan herinneren een schab boven haar kleerkast met een aparte deur. Dat staat bij ons bekende als de zogenaamde ‘cadeautjeskast’. Als kind wist ik dat daar altijd cadeaus voor mij en mijn zussen klaar lagen. Uiteraard voor verjaardagen maar ook kleine hebbedingetjes voor bijvoorbeeld vrienden. Zodat ze altijd iets klaar had liggen wanneer er een kinderfeestje was of wanneer ik uitzonderlijk flink geweest was. Maar ik was te vaak zo nieuwsgierig dat ik haar kamer binnensloop om in de kast te kijken? Dan stond ik me daar te verlekkeren met de blik op speelgoed dat met wat geluk ooit in mijn handen zou komen. Ik was echter wel zo slim om nooit iets uit de kast te ‘stelen’.
Maar dat geniepige gedrag zorgde er uiteraard wel voor dat de spanning en het o zo leuke ‘onverwachte’ aan cadeautjes krijgen volledig platgeslagen werd. Wanneer ik een cadeautje kreeg, niet zo lang na één van mijn kamerinvallen, wist ik natuurlijk al waar ik me aan kon verwachten en was de leuke sfeer er bijna volledig af. Daarnaast moet ik ook moeite doen om me niet te verraden door bijvoorbeeld niet verrast genoeg te zijn. En dat was dus mijn persoonlijke doos van Pandora. Geen monsters, ziektes of pijn voor mij. Nee, ik kreeg een hele hoop ongemakkelijke situaties als straf voor mijn onbedwongen nieuwsgierigheid.

Keltische mythe

De Koe van Overvloed

Aangezien ik sowieso al een geschiedenisfanaat ben, ben ik van nature al geïnteresseerd in mythes en legendes van allerlei oude volkeren. Daarnaast zijn de Kelten mijn ‘favoriete’ volk uit de klassieke oudheid. Of laat ik zeggen: zij integreren mij het meest. De keuze voor het bespreken van een Keltische mythe is dus vrij vanzelfsprekend. En wat ik al meteen kan bevestigen is dat het lezen ervan heel anders aanvoelt dan het lezen van bijvoorbeeld Griekse mythen.
Bij Griekse mythen is er vaak sprake van vrij concrete en ‘geloofwaardige’ aspecten. Ik bedoel niet dat het geloofwaardig is dat er bijvoorbeeld ooit een doos met alle kwalen door de goden aan een mens gegeven werd. Maar het is iets makkelijker voor te stellen dan een Koe van Overvloed die door een halster dat ‘het geluk’ bevat naar een duister figuur geleid word. Persoonlijk vind ik Griekse mythen veel begrijpelijker omdat ze dus beter visueel voor te stellen zijn. Keltische mythen lijken ook veel meer natuurgebonden, wat ook wel logisch is daar vaak gezegd wordt dat de Kelten een natuurgodsdienst hadden. 
Ik kan wel zeggen dat dat aspect me juist integreert. De mythen van de Kelten weerspiegelen hun kijk op het leven, en toch kunnen we er dezelfde lessen uit halen die we bij andere volkeren ook terugvinden.
Zo kunnen we uit De Koe van Overvloed leren dat eerlijkheid en het houden aan beloftes beloond worden. En dat het breken van beloftes of kortom bedriegen van anderen slecht kan uitdraaien. In principe komen we diezelfde waardes tegen in heel veel sprookjes. Of bijvoorbeeld Aladin waarin Aladin zijn koninklijke titel kan behouden door uiteindelijk toch eerlijk en oprecht te zijn tegenover Yasmine.
Maar deze mythe kan ook doorgetrokken naar het heden omwille van heel andere redenen. Terwijl er in de mythe geruzied wordt over een Koe van Overvloed die mensen – zoals de naam al zegt – kan voorzien van voldoende melk, wordt er vandaag de dag ook veel gevochten over olierijke gronden. En net als in de mythe komt daar ook heel wat leugenachtig bedrog aan bod.
Deze mythe las, zoals ik al aangaf, toch wel wat moeilijker dan andere mythen. De versie die ik las, een navertelling door Ella Young, maakte het weliswaar iets begrijpelijker, maar toch blijven veel personages en motieven toch vrij abstract. Al kan dat  natuurlijk ook liggen aan de schrijfstijl van Margarita van der Heide, die het werk van Young vertaalde naar het Nederlands.