Opdracht 6: leesfiche 2

 

Spotgaai, Suzanne Collins

Collins, S. (2012). Spotgaai. Houten: Van Goor.

Korte beschrijving: 
Spotgaai is het laatste deel van de trilogie rondom ‘De Hongerspelen’. In dit derde deel wordt de beslissende strijd tussen het Capitool en de opstandige districten gevoerd. Ondertussen loopt het persoonlijke conflict tussen Katniss Everdeen als de Spotgaai en president Snow steeds meer uit de hand. Katniss, die haar hele leven in District 12 en in het bos heeft doorgebracht, moet nu onderduiken in District 13. Het is een ondergrondse basis waar geen streepje daglicht binnenkomt.
Deze nieuwe verblijfplaats, de gewelddadige opstand en de gebeurtenissen aan het einde van ‘Vlammen’, leiden ertoe dat Katniss misschien wel de zwaarste beproevingen tot nog toe moet doorstaan. De arena’s uit boek één en twee waren extreem dodelijk en beangstigend. Maar de situatie waar ze zich nu in bevindt, zou wel eens nog tragischere gevolgen kunnen hebben.   

Tijd en ruimte:
Het verhaal speelt zich, net zoals de twee vorige delen (De Hongerspelen en Vlammen) af in Panem, de ruïneachtige restanten van wat Noord-Amerika ooit was, in een post apocalyptische toekomst. Specifieker verplaats het verhaal zich tussen een paar welbepaalde locaties in Panem. Het eerste deel speelt zich vooral af in het voorheen onbestaand gewaande District 13. Naarmate het verhaal vordert, verplaatst het zich naar een aantal andere Districten en uiteindelijk komt ook het Capitool als locatie naar voren.

Hoofdthema:
Het hoofdthema is aan te halen met dramatische beginsituatie 24: rivaliteit tussen superieur en ondergeschikte. Op zich is dit een verhaal over een opstand van de inferieure districtbewoners tegen het superieure Capitool.

Bijkomende thema’s:

-          2 verlossing (De inwoners van Panem worden verlost van het terreurbewind van het Capitool.)

-          3 wraak (Wraak vanwege het vele leed.)

-          5 Vervolging (Het Capitool vervolgt Katniss en haar familie en vrienden.)

-          6 Rampspoed (District 12 is verwoest, onverdiende straf, in ongenade gevallen …)

-          7 wreedheid en ongeluk (De wreedheid van het Capitool en al het ongeluk doorheen het verhaal.)

-          8 opstand (Opstand van de districten.)

-          9 gewaagde onderneming (De aanval op het Capitool.)

-          10 Ontvoering (Peeta)

-          16 waanzin (Peeta wordt gehersenspoeld en wordt waanzinnig.)

-          19 per ongeluk doden van familielid of vriend. (Gale is wellicht de indirecte doodsoorzaak van een bepaald personage.)

-          20 zelfopoffering voor ideaal (Katniss is van plan president Snow te vermoorden en gaat ervan uit dat ze zal sterven tijdens of vlak na het gebeuren.)

-          21 zelfopoffering voor familie of geliefde (Samenhangend met situatie 20.)

-          28 obstakels in de liefde (Het onophoudelijke geknoei van Katniss in de liefde.)

-          34 wroeging (Katniss voelt ontzettend veel wroeging ten opzichte van alle slachtoffers die ze – ongewild – gemaakt heeft, zoals de tributen en enkele slachtoffers in het Capitool.)

-          36 dood van een geliefde (Zonder al te veel te spoilers, zou je kunnen zeggen dat Collins in Spotgaai een blik heeft geworpen op de personages en er eens goed met ‘de grove borstel’ door is gegaan.)

 

Eigen appreciatie:

Ik heb de trilogie van De Hongerspelen pas gelezen nadat ik de eerste film gezien had. Mijn oudste zus, die trouwens ook een leesfanaat is, was helemaal weg van het verhaal nadat we met ons hele gezin de film gezien hadden. Ze kocht meteen de volledige trilogie en las ze in één ruk uit. Toen ik op een keer nood had aan nieuwe literatuur, raadde ze me de boeken aan. Ik moet eerlijk zeggen dat ik de film niet slecht vond, en het verhaal vernieuwend. Maar toch zat er me heel wat dwars met het concept. Op zich ben ik hier zelf nogal verbaasd over. Ik heb namelijk een passie voor geschiedenis, en meer bepaald heb ik een immense interesse in de evolutie van het oorlogsvoeren. Ik ben dan ook lichtelijk gefascineerd door de gladiatorengevechten uit de oudheid. Niet omdat ik een bloeddorstige, sadistische maniak ben, maar omdat de gevechten in het verleden zo populair en geliefd waren. Ik ben ook gefascineerd door het idee dat er daadwerkelijk volkeren waren (met de Romeinen als toonbeeld) waarbij mensen tot de dood vochten voor volksvermaak.

Als je dat allemaal in het achterhoofd houdt, zou ik dus logischerwijs sterk aangetrokken moeten worden tot ‘De Hongerspelen’. Op zich was dit ook het geval, de interesse was er zeker. Ik wou meteen ook weten hoe de personages zouden evolueren (ik wist al dat er drie boeken waren, en dat ze dus waarschijnlijk zouden evolueren) en reageren op de gebeurtenissen. Ik had al een soort verhaal in de stijl van Spartacus in mijn hoofd. Nu wou ik weten of dit ook effectief zou gebeuren.
Dus op zich zat alles wel snor, ik zou me als leesfanaat op het boek gestort moeten hebben. Maar dat was dus niet zo. Het was het idee van de kinderen dat me tegenhield. Ik wou geen boek lezen dat me zou deprimeren omdat in het verhaal onschuldige kinderen elkaar zouden moeten doden met mêleewapens in een vreselijke arena. Het klinkt vreemd, omdat ik al talloze keren tragische dingen heb gelezen in boeken, en me er keer op keer zonder problemen heb weten over te zetten (‘omdat het maar een boek was’). Maar dit kon ik om een of andere reden niet verwerken. Het idee van de arme kinderen in de arena, die weggehaald zijn bij hun familie en een paar weken later afgeslacht worden door leeftijdsgenoten, weerhield me ervan het boek te lezen.
Maar uiteindelijk, vanwege de nood aan nieuwe boeken (en dus nieuwe verhalen) en het onophoudelijke aandringen van mij zus, ben ik in De Hongerspelen beginnen lezen.
En om eerlijk te zijn heb ik meteen mijn woorden nederig moeten inslikken. Vanaf dat moment was ik officieel een fan van het verhaal (en van Suzanne Collins).
Vanzelfsprekend heb ik dan ook de twee andere boeken gelezen. Het laatste boek, Spotgaai, is dan ook het boek dat ik nu bespreek.

Dan zal ik het nu, na een hele voorgeschiedenis, over mijn appreciatie van het boek hebben.
Zoals ik al zei, ben ik een echte fan van het verhaal (ondanks mijn aanvankelijke afkeur).
Ik heb Spotgaai, net zoals De Hongerspelen en Vlammen in één ruk uitgelezen. En ik moet zeggen dat ondanks het feit dat mijn verwachtingen in grote lijnen klopte, ik toch een aantal keer aangenaam verrast werd. Niet alleen zijn er goed getimede en onverwachte plotwendingen, ook is het verhaal wederom goed geschreven. Het verhaal en de evolutie van de personages is geloofwaardig. Ik bedoel niet dat het toekomstbeeld realistisch is, maar de gebeurtenissen en karakters zijn eerlijk en geloofwaardig geschreven. Het is geen verhaal over heroïsche daden met een sprookjeseinde. Katniss is een echte antiheld. Ze doet wat goed is, maar is allesbehalve perfect. Ze heeft de ‘beperkingen’ die je in elk mens kan terugvinden. Dat komt in Spotgaai nog meer naar voren dan anders. Het laatste boek toont aan dat ze ook maar een mens is, en een mens kan niet zomaar alle gebeurtenissen uit de trilogie aan zonder te veranderen.
Wat ik daarnaast ook zo apprecieer is dat Collins ongeveer hetzelfde gedaan heeft als Rowling in Harry Potter. De Hongerspelen-trilogie is een verhaal over een opstand, een oorlog. Een oorlog is niet zo romantisch zoals het vaak in boeken en films afgebeeld wordt. Net als Rowling gebruikt Collins het laatste deel om nog eens te benadrukken dat bij een oorlog niemand wint. Ik denk dat we al veel te veel mooie heldenverhalen hebben. Het goede is al veel te vaak onaangetast geweest. Elke keer verloor het kwade en werden de ‘goede personages’ beloond. Maar ik denk dat de meeste lezers van vandaag de dag zo naderhand toch wel klaar zijn voor minder mooie verhalen. Meer zelfs, ik denk dat we juist nood hebben aan de durf die Collins had. Ik denk dat die lugubere wreedheid die Collins over de trilogie verspreid heeft, wat meer mag terugkomen in veel romans. Dat is wat ik zo goed vind aan het boek; het is geschreven met een genadeloze, onverbloemde waarheid.
Als ik iets zou moeten opnoemen waar ik niet erg tevreden over was, of wat ik een minpunt vond, zou ik heel eerlijk geen antwoord kunnen geven. Spotgaai is alles wat je zou verwachten en nog meer. Toch, als ik een favoriet uit de trilogie zou moeten kiezen, zou ik voor Vlammen (het tweede boek) gaan. Spotgaai is minder spannend op sommige momenten – vooral in het eerste deel – en heeft héél soms de neiging wat langdradig te worden (al valt dit heel erg goed mee). Maar al bij al is het een volwaardige afsluiter voor een zeer verfrissende, goed geschreven en simpelweg geniale trilogie. Ik raad het zeker aan voor elk type lezer!

 

CHAMBERS VRAGEN:

1) Zijn er personages die niet voorkomen in het verhaal, maar zonder wie het verhaal niet had kunnen plaatsvinden?

In principe wel. In de hele trilogie komt er niemand voor die ‘De Donkere Dagen’ zelf heeft meegemaakt. ‘De Donkere Dagen’ verwijst naar de eerste opstand, meer dan zeventig jaar voor de aanvang van boek één, De Hongerspelen. Deze opstand heeft grote gevolgen gehad, waarvan de Hongerspelen het meest lugubere is. Als de districtbewoners tijdens die Donkere Dagen dus nooit in opstand waren gekomen, of de inwoners van het Capitool nooit zo standvastig waren geweest, had dit waarschijnlijk nooit tot de Hongerspelen geleid. Als er op zijn beurt geen Spelen waren geweest, was er nooit een trilogie geweest, en dus al helemaal geen Spotgaai. Deze ‘personages’ zijn dus van cruciaal belang, ondanks het feit dat er geen specifiek iemand met betrekking tot die personages, in het verhaal aan bod komt.

2) Heb je ook gelezen wat de personages denken of voelen? Of werd het verhaal verteld ‘van buitenaf’, zonder dat je weet wat iemand denkt of voelt?

In Spotgaai is er sprake van een belevende ik-verteller. Je ziet het verhaal, net zoals bij de vorige twee boeken, door de ogen van Katniss. Je beleeft alles ook tegelijkertijd met haar. Op geen enkel moment is er een verwijzing naar de toekomst, waaruit je zou kunnen afleiden dat Katniss het verhaal achteraf vertelt. In feite weet je enkel dat wat Katniss zelf ook weet (Wat een zeer goede zet van Collins is, om de spanning er in te houden.).

3) Hoe staat de auteur tegenover haar personages?

Wellicht is dit één van de meest interessante vragen. Ondanks het duidelijke contrast tussen goed en kwaad, lijkt Collins zelf geen al te harde oordelen over haar personages te hebben. Weliswaar worden sommige personages zo sympathiek, onschuldig en zo puur mogelijk afgebeeld (Peeta, Primrose …) en worden anderen dan weer als de personificatie van het kwade naar voren gebracht (president Snow). Toch worden de meeste personages in een grijze zone gezet. Niet alle geallieerden of nevenfiguren – en zelfs het hoofdpersonage, Katniss – zijn honderd procent goed. Ze kiezen dan wel de ‘goede kant’, maar ze hebben veel beperkingen. Ook de rebellen hebben onschuldige slachtoffers op hun geweten.

Veel ‘vijanden’ worden dan weer gepresenteerd als onwetend en naïef. Veel van hen kiezen niet de kant van het Capitool omdat ze door en door slecht zijn, maar omdat ze niet anders gewoon zijn. Omdat ze decennialang misbruikt zijn door het Capitool.
Ook hier komt nog maar eens naar voren dat Collins een verhaal heeft geschreven over de mensheid zoals die is. Er wordt niet verbloemd en er wordt niet te veel gefocust op de geromantiseerde heldenverhaaltjes die we zo vaak voorgeschoteld krijgen.
Ik denk dat de Hongerspelen-trilogie, en specifieker Spotgaai op dat vlak realistischer is dan veel mensen zouden willen toegeven.
 

Narratologisch aspect: motieven.

- De spotgaai (leidmotief):

Niet voor niets heeft het laatste deel van de Hongerspelen-trilogie de titel ‘Spotgaai’ (Engels: Mockingjay) gekregen. Het is een woord dat keer op keer terugkomt, al is het soms in een andere betekenis. Een spotgaai is een vogel die al vanaf het eerste boek een grote rol speelt.
Het is een gemuteerde vogelsoort, gecreëerd door het Capitool ten tijde van de Donkere Dagen. Het Capitool ‘voegde’ een spotlijster (Engels: mockingbird) en een gaai (Engels: jay) samen. Het resultaat was dus een spotgaai (mockingjay). Deze vogels werden ingezet als spionnen. De spotgaaien bevonden zich onder de rebellen en hoorden alles wat er gezegd wordt. Deze informatie kwam dan bij het Capitool terecht om de rebellen te kunnen bestrijden.
Waarom de vogel dan zo belangrijk is in het verhaal? Wel, de rebellen kregen destijds vrij snel door wat er aan de hand was. Zij maakten hier misbruik van door de spotgaaien foute informatie mee te geven zodat het Capitool op het verkeerde spoor werd gezet. Zo groeide de vogel uit tot een symbool van verzet, een anti-Capitoolsymbool.
Vlak voor Katniss in het eerste boek naar het Capitool vertrekt, krijgt ze van de dochter van de burgemeester een spotgaaienspeld. Deze spelt pint ze op haar outfit terwijl ze zich in de arena bevindt. Ondertussen wordt Katniss met de spotgaaien gelinkt en uiteindelijk krijgt ze in het laatste deel de titel ‘Spotgaai’. Katniss wordt dan het symbool van de opstand als de Spotgaai. Het symbool duikt ook telkens overal op als teken van verzet.

- Liefde en vriendschap (abstracte motieven):

Liefde en vriendschap zijn zaken die heel vaak terugkomen in dit verhaal, al is het niet per se in de meest logische vorm. Liefde neemt hier niet vaak de vorm aan van ‘de onsterfelijke en pure liefde’ maar eerder als een mysterie. Katniss zit voortdurend in de knoei met de liefde die ze al dan niet voelt. Ze weet niet wat ze voor wie voelt en de onophoudelijke liefdesproblemen met Gale en Peeta spelen toch wel een vrij grote rol in Spotgaai. Langs de andere kant brengt de liefde voor haar zusje haar ertoe zichzelf te willen opofferen in ruil voor een goed leven voor haar familie en vrienden.
Vriendschap speelt hier ook een ontzettend grote rol. Meer dan ooit heeft Katniss haar vrienden nodig om het hoofd boven water te houden en diezelfde vriendschap brengt heel wat te weeg. Langs de ander kant wordt haar vriendschap met sommige mensen op de proef gesteld en krijgt ze haar twijfels bij sommige ‘bondgenoten’.

- Goed en kwaad (abstract motief):

De strijd en de verhoudingen tussen goed en kwaad komt hier heel sterk naar boven. Ik heb al aangehaald dat dit een vrij grijze zone is, maar toch is het zeker aanwezig. Elke keer opnieuw komt de vraag over ‘wat goed is’ en ‘wat slecht is’ weer naar boven. Katniss probeert hierop een antwoord te vinden en komt tot de conclusie dat beide zaken niet duidelijk afgebakend zijn.

- Opstand (grondmotief):

Het hele thema van Spotgaai draait rondom de opstand. Zonder de rebellie van de districtbewoners ten opzichte van het Capitool zou er nooit een verhaal zijn. Logischerwijs komt het dan ook non-stop naar voren. Dit motief bepaald de hele gang van zaken doorheen het boek.